Kasilib (Bagean 1)

Bada isa di imah Bapa Raksa.

Di dapur jeung di patengahan, rame keneh ku nu paropolah. Peuting eta peuting katujuhna Ki Malendra, anak Bapa Raksa. Ari Bapa Raksa tea, saturun-turunanana kaceluk jelema garagah.

Di tepas hareup geus rea lalaki kolot ngora, hempak sarila pahareup-hareup. Sawareh bari nyarande kana bilik. Gor-gar ngawarangkong, bari ngadaragoan anu tacan datang.

Di luar poek bulan. Cihujan tina talang ngeclakan keneh kana taretepan. Angin anu asup tina sela-sela bilik, nyelesep mawa tiris munggah nyecep.

"Eta mah jurig cekak," ceuk Ki Bangsa nu diuk gigireun pribumi. "Aya ku kokomoan beak karep, sapuluh teu dikarikeun hiji-hiji acan."

"Komo kaula mah lima welas!" ceuk Ki wangsa ti kencaeunana.

"Ari anu kaula mah Si Jelug jeung Si Bibit calageur deui, ngan tilu poe geringna teh," ceuk pribumi.

"Bejana, lain ngan di lembur urang bae pagebug hayam teh," ceuk Ki Nata nu diuk deukeut panto kaluar.

"Enya da, di unggal desa," ceuk Ki Dipa ngengklokan. Eta bae, semah urang kidul nyaritakeun, semah urang kaler kitu keneh."

"Ari nu aneh mah kaula," ceuk Ki Waria nu diuk gigireun Ki Lebe.

"Kumaha anehna teh?" ceuk Ki Lebe.

"Aya samingguna kaula kaleungitan siwur ti dapur," omongna. "Ditatanyakeun ka tatangga sugan aya anu nginjeum, weleh. Malah cenah aranuna oge teu araya, arilang tanpa karana."

"Tuluyna kumaha?" ceuk Ki Lebe deui.

"Ari tadi sore, bet kapanggih deui geus ngagantung dina parantina. Jeung anehna sarua deuih nu tatangga-tatangga oge araya deui."

"Ih, sugan teh kaula bae!" ceuk Ki Wira.

"Ari kaula mah samak anu kitu teh!" Ki Saca nambahan.

"Kaula mah aseupan!" ceuk Ki Asta.

"Lain ngalelewe, kaula ge piring sadua-dua!" omong Ki Nangga.

Ki Lebe unggut-unggutan.

"Kuring deuih heran mah!" Ki Sastra budak ngora ahli lalajo, milu nembrong.

"Naon heranna teh?" ceuk pribumi.

"Meureun sarerea oge pada mireng, ngan peuting ieu nu henteu teh, di palih kaler ngageder gang-ging-gung sora gamelan."

"Enya kaula oge ngadenge," ceuk nu diuk gigireunana.

"Kaula oge...! Kaula oge...!" raong nu ngaenyakeun.

"Ku kuring jeung babaturan kungsi dipaluruh," ceuk Ki Sastra nuluykeun caritaanana. "Ingetan teh paling oge di Gresik, da sada deukeut teh!"

"Tuluy?" ceuk Ki Lebe.

"Di Gresik teu aya! Di kaler keneh. Dipapaykeun ka Kojengkang, teu aya! Di kaler keneh. Panasaran terus ka Kalimanggis, teu aya keneh! Masih di kaler kukupingan teh!"

"Tuluyna kumaha?" ceuk Ki lebe bangun panasaraneun pisan.

"Ku lantaran geus peuting teuing jeung geus cape, kuring baralik deui bae. Eta heranna teh ku sada deukeut pisan. Isukna, kuring papanggih jeung urang kaler nu dagang pindang. Manehna nanyakeun di mana cenah nu aya pesta, da kadengena ti lemburna mah gang-ging-gungna teh di beulah kidul. Ari urang kidul, nyangkana teh di urang!"

"Ceuk kolot mah eta teh siluman di Tegal Ula keur gawean!" omong Aki Candra nu pangkolotna di dinya.

"Aya deui anu aneh teh!" ceuk Ki Darma.

"Naon?" ceuk pribumi bari seuri.

"Eta basa genep poe ka tukang aya angin puyuh ngaliwat, dapuran awi nu wetaneun imah kaula kawas anu dirabut bae, rungkad ka akar-akarna. Padahal anu sejen mah tibang busik!"

"Geus, ah!" ceuk Aki Candra, "Peuting teuing. Urang mimitian tahlil teh. Peundeutkeun pantona, Nata! Tiris!"

Ki Nata nutupkeun panto.

Nu ngarobrol jep jempe. Nu keur arudud, tuluy ngekesek rokona kana palupuh. Kuntungna ditareundeun tukangeunna, dina senteng.

Pok Bapa Raksa tindak," Kaula bungah taya hinggana, andika sarerea geus merlukeun daratang nyumponan paneang kaula. Kulantaran peuting ieu teh peuting katujuhna, dipenta kerna Allohna ka sarerea, hayang dipangratibkeun. Muga-muga anak kaula Ki Malendra, meunang rahmat kubur, dihampura sagala dosana, ditarima iman Islamna."

Dijawab ku sarerea, "Aamiin...! Amin...! Amin...!"

"Prak Lebe mimitian!" ceuk pribumi deui.

Song ti tukang nu nyodorkeun cikembang warna tujuh dina kendi, nu isukna rek di kucurkeun luhur pajaratan Ki Malendra. Dituturkeun ku parupuyan ngebul. Seungit menyan meni mabek.

Pes damar dipareuman, poek teu katingal curuk-curuk acan. Gerendeng Ki Lebe ngamimitian. Beuki lila nu ratib beuki husu. Marujina beuki rosa. Dina palebah La-ila-ha-ilal-loh! La-ila-ha-ilal-loh! La-ila-ha-ilal-loh! Imah teh riyeg ka kenca, riyeg ka katuhu, wantu imah panggung enggeus kolot.

"Trok...trok...trok...!" nu ngetrokan panto tilu kali ti luar.

Reket Ki Nata muka panto lalaunan, omongna ngaharewos, "Rampes...asup bae!"

"Kaula...Ki Malendra...!" ceuk nu ngabelegedeg hideung dina golodog.

"Sa...sa...ha...?" ceuk Ki Nata, sorana ngadegdeg.

"Kaula Ki Malendra!"

Gurubug Ki Nata ngejat bari ngajerit. "Jurigna da...taaang...!"

Nu dariuk deukeut panto lengo gurubug, lengo gurubug, tuluy pagulung-gulung di nu poek, maruru panto ka patengahan. Nu ratib jep jempe.

Bapa Raksa nanya bedas. "Aya naon? Aya naon?"

"Itu jurigna dataaang...! Ngabelegeded hideung dina golodog!"

"Jurig naon?"

"Jurig Ki Malendra!"

Jelema-jelema jadi ribut, mangkaning poek letek. Atuh pagulung-gulung silih cekel silih puntangan, pakenyang-kenyang. Di luar kadenge anu nyikikik, sorana pikasieuneun.

Beja aya jurig geus nyebar ka patengahan jeung ka dapur. Beuki rame. Awewe-awewe pating jerewet, barudak pating jarerit. Damar pas-pes kadupak ku nu pagulung-gulung. Brang-breng-brong anu ngadupak seeng, anu ngadupak tetenong, anu ngadupak idangan. Ting araduh anu paadu tarang. Brag-brig-brug anu narutupkeun panto. Kolot-kolot pating gelendeng babacaan jeung paparancahan.

"Damar...! Damar...!" ceuk Bapa Raksa. Tapi bororaah aya nu wani nyeungeut damar, kalah ka pabuni-buni nyamuni.

Bapa Raksa satengah ngagorowok. "Caricing! Urang sidikkeun!"

Bapa Raksa maju ka hareup kana deukeut panto ka luar. Nu rea ngaharephep.

"Jurig nyingkir, setan leumpang! Setan wisesa, manusa kawasa. Saha eta?" Bapa Raksa nanya ka nu anyar datang.

"Kuring, Pa!" ceuk nu ngabelegeded hideung dina taweuran.

"Kuring saha?"

"Kuring! Ki Malendra!"

Jelema anu tadi ngaharephep, ayeuna moyeg. Nu barabacaan beuki baredas. Moal boa nu barorangan mah, karokoplokan birit.

"Ki Malendra anak kami?" ceuk Bapa Raksa deui.

"Enya, Pa!"

"Lain! Ki Malendra anak kami mah geus maot, tujuh poe ka tukang!"

Ki Lebe teu eureun-eureun istigpar.

Bapa Raksa ngusap beungeut. "Ya Alloh, muga-muga Si Ujang meunang rahmat kubur. Yeuh Malendra, maneh ulah ganggu, da geus beda alam. Maneh mah geus jadi urang kasucian. Nu matak kami tahlil unggal peuting oge, mangnedakeun ka Nu Kawasa, muga maneh dihampura dosa."

"Kuring henteu maot, Pa!" ceuk nu ngabelegedeg hideung sakali deui.

"Jurig bungkeuleukan sugan ieu mah!" Bapa Raksa awong-awongan.

"Lain, Pa, lain jurig. Tapi ieu kuring Ki Malendra. Geura mangga acongan!"

"Lamun bener maneh Ki Malendra anak kami, tangtu aya cirina!" tembal Bapa Raksa.

"Naon cirina, Pa?"

"Sakti kawas akina, gagah kawas bapana!"

"Insya Allah!"

Teu antaparah deui, gampleng anu ngabelegedeg hideung teh dipeupeuh lebah puhu ceulina. Anu lian, ulah bon diteunggeul kitu, kakara dicekel leungeun oge ku Bapa Raksa mah geus ampun-ampunan. Da tangtu tutungna teh, wantu bapa Raksa ngagem aji Semu Gunting. Ari ieu teu regrog-regrog acan, sumawonna mun rubuh, kalahka nyikikik seuri. Omongna, "Kuring gagah kawas Bapa!"

Ceg cangkengna dicekel ku Bapa Raksa ku dua leungeun, jung dijungjungkeun, keleweng dialungkeun ka pipir kana dapuran cau. Gubrag!

"Ha...ha...hah...! Kuring sakti kawas Aki!"

"Malendra!" Bapa Raksa ngagero.

"Nun!"

Bapa Raksa malik ka tukang, bari ngomong," Kawas-kawas enya Ki Malendra. Seungeut damar! Urang acongan beungeutna!"

Bapa Raksa turun ti imah, mawa cempor keur ngacongan. Nu sejen teu aya nu wani nuturkeun. Lebe oge ngan ukur nangtung di golodog bari teu kendat babacaan.

"Malendra! Di mana maneh?" tanya Bapa Raksa.

"Di dieu, Pa!"

"Ku naon cicing bae di dinya? Ka dieu kaluar!"

"Teu bisa, Pa! Ieu suku duanana nyeblok kana taneuh nepi kana tuur!"

Ku Bapa Raksa disampeurkeun, tuluy didamaran. Mimitina beungeutna, tuluy sukuna. Sanggeus sidik, pok manehna ngomong, "Teu salah deui, enya maneh teh Ki Malendra anak Bapa."

Bapa Raksa tuluy nyalukan nu rea. "Ka darieu, ulah sieun-sieun! Enya Ki Malendra ieu teh! Mawa deui damar jeung pacul!"

Nu pangheulana nyampeurkeun Ki Lebe, tuluy nu mawa damar, ditema ku nu mawa pacul, ti dinya kakara nu rea. Malah awewe-awewe oge nu teu barorangan mah, pada nyalampeurkeun, ngagembrong.

Ceuk Bapa Raksa, "lamun ieu lain Ki Malendra, tangtu beungeutna geus tutung diteunggeul, jeung geus rikes awakna atawa potong bincurangna dibalangkeun. Tapi ieu mah kalah ka nyeblok sukuna. Pek geura kali, aya gancang urang nanggap lalakonna!"

Cruk-crek pacul nu ngali suku, pili genti bari teu ngomong sakemek. Teu lila polonyon-polonyon suku Ki Malendra kenca-katuhu, ditarik ka luhur. Geus kitu Ki Malendra dituyun ku bapana, dibawa asup ka imah, dituturkeun ku nu rea bari patingharewos.

Ceg-ceg kana gamparan jeung bakiak, tuluy ngarumbah suku di pipir ku cihujan tina jambangan. Cut-cat arunggah deui ka tepas. Di imah geus caang deui.

Di tepas hareup, lebu jeung areng parupuyan awur-awuran. Kembang warna tujuh acak-acakan, kendina peupeus, caina ngabayabah dina samak, kaleyek ku nu pagulung-gulung tadi.

Lalaki-lalaki tuluy dariuk deui, harempak sarila kawas tadi basa memeh aya jurig. Awewe-awewe arasup deui ka patengahan jeung ka dapur. Ki Malendra diuk tungkul, da pada marelong.

Pok Bapa Raksa ngomong, "Memeh urang nanggap lalakon nu tas maot...!" Ki Malendra seuri. "Parajangkeun heula idangan. Ulah anu kaleyek mah. Urang muji sukur ka Pangeran, rehna Ki Malendra geus hirup deui kalawan salamet."

Tacan ge tuhur biwir nu nyarita, geus sur-sor idangan dibereskeun. Sanggeus beres, pok deui Bapa Raksa nyarita, "Sok Lebe geura maca do'a salamet!"

Galantang Lebe ngado'a kawas kacang ninggang kajang. Nu rea raong, "Aamiin...! Aamiin...! Aamiin ya Alloh!"

Rengse ngado'a brak balakecrakan. Sesana, tuluy dibarungkus ku berekat.

"Lain," ceuk Bapa Raksa ngamimitian nanya Ki Malendra, "Kumaha pangna maneh hirup deui? Da ceuk Babah Kan Sun mah, maneh teh tetela geus maot kaceot ku cai museur."

"Kieu, Pa!" tembal Ki Malendra.

Awewe-awewe pasedek-sedek ronghok dina panto ka patengahan, sawareh naroong. Tuluy jarempe lir gang katincak. Kabeh paningal ngumpul ka Ki Malendra.

"Geuning harita," omong Ki Malendra nuluykeun caritaanana, "Mun teu salah mah poe Jumaah isuk-isuk. Kuring jeung Bah Kan Sun arindit ka Situ Limbungan, niat numbak deleg nu sok ngangkang tea."

"Enya teu salah, poe Jumaah harita teh," ceuk bapana.

"Sarerea oge pada terang," ceuk Ki Malendra deui, "Limbungan teh situ hiang. Situna aya dua. Nu hilir gede jeung jero, ari nu girang leutik sarta deet. Lebah ngocorna cai ti nu girang ka nu hilir teh, nyurug sarta museur. Ti lebah dinya deleg teh kaluar asupna. Lila kuring jeung bah Kan Sun ngadagoan ngangkangna teh. Eta bae ti jam dalapan, tembong-tembong ngangkang di nu leutik teh, kira-kira jam dua welas. Aya ku gede eta mah deleg, tetenjoan teh huluna oge sagede kalapa. Bah Kan Sun ngaharewos ka kuring, 'Pegat ku maneh di lebah urut kaluarna. Bisi panumbak kami nyalahan, ulah mabal ka hilir!'. Bari teu nembalan, kuring ngeteyep ngadeukeutan liang paranti kaluar asupna tea. Crub kuring ancrub lalaunan, tuluy nangtung deukeut cai anu museur tea. Bah Kan Sun ngadodoho bari nyekel tumbak."

"Teu lila Bah Kan Sun katingal ngangkat tumbakna ka luhur, mani tipepereket. Panonna teu ngiceup, museur kana sirah deleg. Heat...dilempagkeun, creb! Seblak...geduk kana tuur! Gujubar rubuh nangkub. Durukduk kagusur. Blus kuring kana cai museur."

"Ha...ha...hah...!" di tukangeun aya nu seuri. Ari dilieuk sihoreng budak ngora belekesenteng. Jangkung gede, awak busekel.

"Baruk gagah Ki Malendra teh!" omongna.

"Naaa saha andika?" ceuk kuring. "Jeung di mana ieu teh?"

"Ngaran kami Sabakangkang. Bapa kami nu ngageugeuh di dieu."

"Saha nu ngageugeuh di dieu teh?"

"Demang Kalangburang!"

"Jadi ieu teh Kademangan?"

"Enya, hayu urang ngadeuheus ka Bapa!" (*)

Nyambung ka Bagean 2

---

Ki Umbara