Si Leungli

Jaman baheula di hiji lembur, aya tujuh sadulur awewe wungkul. Indung bapana geus lila taya di kieuna. Anu genep geus rimbitan kabeh. Malah bisa disebutkeun geus baleunghar. Rea ketan rea keton teh lain bobohongan. Kari anu bungsu anu can kawin teh. Rupana geulis keur sumedeng rumaja putri. Ngaranna Nyi Bungsu Rarang.

Nyi Bungsu Rarang hirup nyorangan. Nyicingan imah titinggal kolotna. Imahna geus butut jeung leutik deuih. Bilikna geus barobo jeung cararang. Hateupna oge geus barolong deuih. Lamun tipeuting katingali bentang di langit. Lamun hujan cai ngagarajag lir nu dicicikeun. Manehna mindeng kabulusan kahujanan.

Hirup Nyi Bungsu Rarang kacida masakatna. Daharna sakapanggih-panggihna bae. Dahar isuk henteu sore teh lain bobohongan. Malah sakapeung mah beuteungna ngongkrong, sapoe sapeuting teu kararaban sangu. Babakuna mah lamun teu manggih pagawean. Da memang hirupna ngandelkeun ti nu nitah. Nyorok gawe anu sakirana kadada-kaduga ku awewe pantar manehna.

Ari pagaweanana henteu ngabaku. Lamun usum tandur, milu tandur. Lamun usum ngarambet, milu ngarambet. Lamun usum panen, milu gacong. Lamun aya anu nitah nutu, sok nutu. Geus puguh ari bangsa nyeuseuh, kukumbah, jeung beberes di imah mah. Tapi tara unggal poe aya anu nyorok gawe.

Ari lanceuk-lanceukna anu genepan, sanajan hirupna geus baleunghar oge, taya anu daekeun ngarawatan Si Bungsu. Pajarkeun teh cenah Nyi Bungsu Rarang baris mawa sial kana kahirupanana. Estu dilurjeunkeun teh lain bobohongan. Dina sakalieun aya pangabutuh oge, batan dibere mah kalah dicarekan.

Memang aya kalana Nyi Bungsu Rarang dititah gawe ku lanceuk-lanceukna. Tapi buruhanana teh sok henteu puguh. Malah aya kalana tara diburuhan pisan. Basana teh cenah geus sakuduna nu jadi adi nalang gawe atawa babantu ka nu jadi lanceuk. Padahal ari lebah pagaweanana mah sok leuwih beurat ti deungeun-deungeun, dibelekesekkeun ti isuk-isuk nepi ka sore.

Kahirupan Nyi Bungsu Rarang ti poe ka poe teh meh taya pisan robahna. Isuk-isuk beberes jeung beberesih di imahna. Tuluy ngeleyeng neangan pagawean. Digawe nepi sore, tampolana nepi ka peuting. Balik ka imahna, mandi, dug bae sare. Isukna, sanggeus beberes di imahna, keleyeng deui bae neangan pagawean, ngarah sahuap-sakopeun keur saharita.

Dina hiji poe Nyi Bungsu Rarang neangan pagawean saperti sasari. Tapi poe eta mah tepi ka sore teh weleh henteu meunang pagawean. Beuteungna kukurubukan kacida laparna, lantaran ti isuk-isuk can kararaban sangu. Tuluy bae atuh manehna nyarande kana tangkal di sisi walungan. Awakna karasa lalesu jeung nahnay.

Keur kitu, torojol aya budak mawa jeujeur. Gog wae nagog teu jauh ti manehna. Lung useupna dialungkeun ka walungan. Teu kungsi lila aya lauk anu nyanggut. Jeujeurna diangkat, lauk sagede cinggir. Tayohna mah budak teh ngarasa keuheul. Samarukna anu nyanggut teh lauk gede. Eta lauk arek dibantingkeun bari kukulutus.

Ku Nyi Bungsu Rarang dicaram, "Ulah dibantingkeun, Ujang, karunya. Mending ka dieukeun bae keur Euceu!"

Eta lauk henteu tulus dibantingkeunana, tuluy bae dibikeun ka Nyi Bungsu Rarang. Karunyaeun ningali kaayaan Nyi Bungsu Rarang, sangka manehna eta lauk teh rek didahar bae. Ku Nyi Bungsu Rarang lauk teh dirawatan, dibawa kana daun taleus anu ditekorkeun, dicaian sangkan laukna henteu paeh.

Lauk teh dibawa ka imahna. Diwadahan kana batok anu dieusi cai. Ditutupan ku awi anu dianyamkeun carang, cenah bisi dihakan ku ucing atawa kabur. Diteundeunna di handapeun ranjang. Unggal poe anak lauk teh sok diparaban, samemeh manehna indit neangan pagawean. Parabna huut lembut atawa bakatul.

Beuki lila, lauk teh beuki gede bae. Tetela deuih, eta teh lauk emas beureum. Ku Nyi Bungsu Rarang dingaranan Si Leungli. Laukna oge siga anu ngartieun deuih, lamun digeroan Si Leungli teh sok nyampeurkeun. Lindeuk sarta jiga anu resepeun diusapan teh. Ayeuna mah Nyi Bungsu Rarang teh, asa boga batur, teu cuang-cieung teuing.

Si Leungli beuki gede jeung beuki lintuh bae. Wadahna dina batok geus teu laluasa. Tuluy bae Nyi Bungsu Rarang nyieun babalongan. Tempatna di pakarangan tukangeun imahna. Babalongan leutik ditata dialus-alus. Caina meunang mengkolkeun tina solokan anu aya di gigireun imahna. Dipindahkeun ka dinya teh, Si Leungsi jiga anu resepeun pisan.

Mun Nyi Bungsu Rarang balik ka imahna, anu pangheulana diburu teh Si Leungli. Diuk di sisi balong bari ngawih:

Leungli! Leungli!
Mere bubur pare marus,
ditutu na lisung bungur,
ditapi ku nyiru wulung,
digesohan ku karembong,
diayak ku kalo perak,
diwadahan talam kuning.

Teu lila Si Leungli datang, nyentugan suku Nyi Bungsu Rarang anu diucang-ucang kana cai balong. Nyi Bungsu Rarang resepeun pisan disentugan sukuna ku Si Leungli teh. Tampolana mah nepi ka seuri cacalakatakan. Geus kitu mah wur bae diparaban. Parabna pais bakatul jeung huut lembut. Sakapeung sok dicampuran bubur beunyeur.

Si Leungli beuki gede jeung lintuh deuih. Tina sagede leungeun, sagede bitis, terus ngagedean nepi ka sagede pingping. Barang Si Leungli geus sagede orok, balongna dilegaan jeung dijeroan deui. Nyi Bungsu Rarang beuki nyaaheun bae. Kitu deui Si Leungli, beuki apet bae. Mun kadenge dununganana ngawih teh, sok buru-buru nembongan gugudibegan. Terus nyiuman suku dununganana.

Urang lembur ayeuna mah geus nyarahoeun, yen Nyi Bungsu Rarang boga lauk emas gede. Beja pabeja-beja, tepi bae ka lanceuk-lanceukna.

Hiji poe datang lanceukna anu kahiji, menta lauk ka Nyi Bungsu Rarang rek dipais. Ku Nyi Bungsu Rarang henteu dibikeun. Henteu tega cenah mun Si Leungli kudu dipais, diingu ti leuleutik nepi ka sagede orok. Jeung deuih Si Leungli teh batur manehna, minangka hiburan hiji-hijina ari keur cape.

Ngadenge kitu, lanceukna kacida ambekna. "Lamun kitu, maneh leuwih mentingkeun lauk ti batan lanceuk sorangan!" omong lanceukna. "Geus ti semet ayeuna urang pegat duduluran! Sia montong datang-datang deui ka imah aing!"

Gejlig bae lanceukna indit bari jamedud. Nyi Bungsu Rarang ngan ukur bisa ceurik, kanyenyerian ngadenge omongan lanceukna. Tina ku teu sangka, gara-gara lauk, nepi ka tega megatkeun tali duduluran.

Isukna datang lanceukna anu kadua, maksudna sarua menta Si Leungli rek digoreng. Ku Nyi Bungsu Rarang henteu dibikeun. Lanceukna ambek, teu beda ti lanceukna nu kahiji, mutuskeun hubungan jeung Nyi Bungsu Rarang.

Isukna deui datang lanceukna anu katilu. Nungturun heuleut sapoe, datang deui lanceukna anu kaopat, kalima, kagenep. Maksudna sarua menta Si Leungli keur dahareun. Kabeh oge teu ditedunan ku Nyi Bungsu Rarang.

Lanceuk-lanceukna kabeh geus teu ngaku adi, Nyi Bungsu Rarang kacida nalangsana. Manehna beuki nyaaheun bae ka Si Leungli teh. Sabalikna jeung lanceuk-lanceukna, kalah timbul niat jahatna pikeun ngala Si Leungli. Baradami rek rerencepan ngala lauk adina. Lamun geus beunang Si Leungli rek direcah, dijieun rupa-rupa kaolahan keur balakecrakan. Rek dipais, rek digoreng, rek dipesmol oge, moal teu girinyih cenah da lauk sakitu gedena.

Lanceuk-lanceuk Nyi Bungsu Rarang, pabeubeurang datang rerencepan ka balong, anu aya di tukangeun imah Nyi Bungsu Rarang. Balong teh dikepung ku genepan. Diaruseupan laukna teu daek nyorang. Dikecrik kalah ka beunang lauk nu laleutik. Tuluy dirojokan ku gantar, dikubek caina, lauk teh henteu nembongan-nembongan acan. Antuk-antukna anu genepan teh baralik, tapi angger bari neundeun kapanasaran.

Isukna deui maranehna datang pasosore, ayeuna nyarumput di tempat anu buni, nyerangkeun lampah Nyi Bungsu Rarang, maraban lauk bari diuk sisi balong. Sanggeus nyaho pasang petana mah, anu genepan teh baralik deui ka imahna. Ari Nyi Bungsu Rarang terus anteng, ocon jeung Si Leungli tangka ceuceuleukeuteukan. Teu nyahoeun aya anu nyerangkeun. Teu nyahoeun aya anu boga niat jahat deuih.

Isukna, sanggeus Nyi Bungsu Rarang indit ti imahna rek neangan pagawean, lanceuk-lanceukna daratang deui ka balong. Ngong lanceukna anu cikal ngawih, ngageroan Si Leungli nurutan Si Bungsu. Sorana ceples pisan sora Nyi Bungsu Rarang. Teu kungsi lila Si Leungli nembongan. Tuluy ngadupakan suku nu keur ngawih, disangkana suku dununganana bae.

Barang geus katingali lindeuk pisan, heat... jeplok bae Si Leungli disabet ku bedog, ku lanceukna Nyi Bungsu Rarang nu kadua. Tonggong Si Leungli gudawang jero pisan. Si Leungli gudibag-gudibeg, tuluy ngambang. Dibaruru ku genepan, tuluy digarotong ka darat. Geus di darat, tadina mah rek digarotong, tapi ku lantaran beurateun, nya digalusur bae. Lebah asangna ditalian, ditilaman ku gebog cau. Digalusur dibawa ka imah dulurna anu cikal.

Barang datang ka imah lanceukna nu cikal, lauk teh diurus, dirarecah ku genepan. Dipasak sakumaha karesepna maranehna bae. Aya anu dipais, aya anu digoreng garing, aya oge anu dipanggang dina hawu. Sanggeus asak, tuluy bae barangdahar, balakecrakan bari teu weleh mupuas ka adina. Hulu lauk nu kari tulang jeung cucukna, dihijikeun sarta dibungkus ku daun cau. Lung bae dialungkeun ka para seuneu.

Pasosore Nyi Bungsu Rarang balik ka imah. Ceg kana parab lauk, tuluy diuk di sisi balong. Ngong ngawih ngageroan Si Leungli.

Leungli! Leungli!
Mere bubur pare marus,
ditutu na lisung bungur,
ditapi ku nyiru wulung,
digesohan ku karembong,
diayak ku kalo perak,
diwadahan talam kuning.

Sakali ngawih, Si Leungli teu nembongan. Dua kali, tilu kali, nepi ka sababaraha kalina, Si Leungli angger henteu bijil sakumaha biasa. Nyi Bungsu Rarang mimiti curiga, ari ngalieuk ka gigireunana, breh katembong aya getih. Teu jauh ti dinya kapanggih aya sisit lauk, jeung katembong aya tapak ngagusur lauk. Eta tapak dituturkeun ku Nyi Bungsu Rarang. Ari brasna teh bet ka imah lanceukna anu cikal.

Sup ka pakarangan lanceukna, pupuntenan. Teu lila kulutrak lanceukna mukakeun panto.

"Rek naon maneh ka dieu?" lanceukna nanya.

Nyi Bungsu Rarang nembal bari cirambay,

"Punten bae, manawi Teteh uninga, saha anu parantos newak Si Leungli?"

Ditanya kitu teh, lanceukna kalah ambek. Majarkeun teh Nyi Bungsu Rarang geus ngahina, geus nuduh lanceukna maling Si Leungli. Harita keneh oge Nyi Bungsu Rarang diusir.

Nyi Bungsu Rarang tungkul bari ceurik. Tapi barang rek kaluar ti pakarangan, aya hayam bikang kokotak tarik pisan.

"Kotak dongklak! Kotak dongklak! Hulu lauk jeung cucukna di para seuneu! Kotak...! Kot...kot...kotak...kotak...!"

Ngadenge hayam kokotakna kitu, Nyi Bungsu Rarang ngarandeg. Ari lanceukna, buru-buru nyokot bungkusan, anu eusina hulu jeung cucuk Si Leungli, dipindahkeun ka kolong imahna.

Hayam bikang kokotan deui, leuwih tarik.

"Kotak dongklak! Kotak dongklak! Hulu lauk jeung cucukna di kolong imah! Kotak...! Kot...kot...kotak...kotak!"

"Kurang ajar, hayam teh ngerakeun!" ceuk lanceukna bari maledog hayam, tapi teu keuna.

Bungkusan teh dicokot ti kolong imah. Lung bae dialungkeun ka hareupeun adina.

"Tah, bawa! Kami mah henteu butuh nu kitu!" omong lanceukna. "Pilakadar cucuk lauk!"

Bungkusan dicokot ku Nyi Bungsu Rarang. Ari dibuka, hulu jeung cucuk lauk. Goak bae Nyi Bungsu Rarang ceurik ngagoak.

"Emh, Leungli, teu sangka pikieueun. Na Teteh teh mani telenges-telenges teuing. Mani taya rasrasan," omongna bari ceurik.

Hulu jeung cucuk Si Leungli dibawa ka imahna. Dikumbah nepi ka beresih pisan, tuluy dibungkus ku lawon bodas. Ti dinya dikubur di handapeun ranjangna.

Sawatara minggu ti harita, kasedih Nyi Bungsu Rarang geus rada paler. Sanajan kitu, masih keneh sok cirambay, lamun inget ka Si Leungli anu geus paeh. Tapi ayeuna mah geus cara sasari deui. Unggal poe, rebun-rebun geus balangsiar. Pasosore kakara balik ka imahna. Mimitina mah kacida ngarumasna, tuman rek indit sok nyieun bubur heula. Kitu deui balikna, tuman maraban Si Leungli.

Sawatara bulan ti harita, tina kuburan Si Leungsi aya nu jadi. Wangunna cara kongkoak suuk. Ngan ieu mah herang jeung cahayaan. Mimitina mah rek dicabut, sabab disangkana jukut biasa bae. Tapi barang katenjo lain tangkal samanea, ku Nyi Bungsu Rarang diantep bae. Sirung teh gancang pisan ngagedeanana. Jeung enyana deuih lain tangkal samanea.

Daunna henteu hejo sakumaha biasa, tapi koneng sarta herang ngagurilap. Kitu deui jeung tangkal katut dahanna. Malah teu kungsi lila bijil kembangna, tina kembang tuluy jadi buah. Buahna laleutik sagede-gede leunca, herang ngagenclang mangrupa berlian. Tangkal teh tereh pisan ngagedeanana, buahna meuhpeuy raranggeuyan, cahayana ngempur nyaangeun sakurilingna.

Ku Nyi Bungsu Rarang diantep bae. Tangkal, daun, katut buahna teu dialaan, lantaran inget yen eta tangkal teh, asalna tina hulu jeung cucuk Si Leungli. Ngarasa henteu tega dina rek ngalana oge. Tapi aya alusna Nyi Bungsu Rarang kitu teh. Imah Nyi Bungsu Rarang jadi caraang. Beurang peuting cahayana henteu ngurangan. Upama buahna aroyag katebak angin, ngaluarkeun sora anu endah lir gamelan.

Dina hiji peuting aya patinggi ngaronda, ngaroris kaayaan di eta nagara tipeuting. Barang ngaliwat ka imah Nyi Bungsu Rarang. Patinggi kaget ngadenge sora gamelan, sorana halimpu kaangin-angin hawa peuting. Didenge-denge, tetela asalna ti hiji imah, imah anu geus butut sarta mencil. Patinggi ngeteyep ngadeukeutan eta imah, tuluy noong tina jandela anu geus karancang.

Barang breh kaayaan di jero imah, patinggi kacida pisan kageteunana, imah teh caang mubyar kahibaran ku cahaya tangkal, anu dahan jeung daunna mangrupa emas, dipapaes ku buahna inten raranggeuyan. Eta buah lamun aroyag katebak angin, ngaluarkeun sora gamelan anu halimpu. Di gigireun eta tangkal awewe keur sare. Najan papakeanana basajan jeung tatambalan, tapi atra katembong cahaya kageulisanana.

Harita keneh patinggi laporan ka raja. Mimitina mah raja teh teu percayaeun kana caritaan patinggi anu dianggap pamohalan. Isukna raja ngabuktikeun sorangan, dibarengan ku patinggi datang rerencepan, ngintip ka jero imah Nyi Bungsu Rarang. Kakara percaya bari hatena ngandung kapanasaran. Anu matak isukna Nyi Bungsu Rarang disaur, sina mangadep ka raja di karaton.

Sanggeus aya di hareupeun raja, Nyi Bungsu Rarang ditanya asal-usulna, kitu deui ngeunaan tangkal aheng di imahna. Barabat atuh Nyi Bungsu Rarang nyaritakeun kaayaan dirina katut asal-usulna tangkal aheng. Ngadenge caritaan Nyi Bungsu Rarang, raja teh kacida pisan ngahelasna. Dibarung ku rasa keuheul anu pohara, keuheul ka lanceuk-lanceuk Nyi Bungsu Rarang, teu nyangka yen aya rayatna anu taya rasrasan.

Nyi Bungsu Rarang diandeg di karaton, teu meunang balik deui ka lemburna. Disalinan ku papakean aralus hurung-herang. Atuh beuki katembong bae kageulisanana teh. Nya ahirna mah Nyi Bungsu Rarang teh ditikah ku raja sarta dijadikeun prameswari. Ari lanceuk-lanceukna anu genep tea, meunang hukuman ti raja, sakabeh harta bandana disita ku nagara, sarta kudu hirup malarat salila tujuh taun.

Nenjo kaayaan lanceuk-lanceukna kitu mah, Nyi Bungsu Rarang teh henteu tegaeun. Tuluy menta sangkan eta hukuman teh dicabut. Raja henteu nedunan pamenta Nyi Bungsu Rarang. Ari sababna, eta hukuman teh maksudna taya lian pikeun pangajaran keur jalma anu telenges, sarta supaya dijadikeun conto keur rayat lianna. Raja ngan ukur bisa ngurangan eta hukuman, tina tujuh taun jadi sataun.

Sanggeus sataun, lanceuk-lanceukna bebas. Harta bandana anu disita, kebeh dibikeun deui. Malah saterusna mah ku Nyi Bungsu Rarang, anu ayeuna geus jadi prameswari, kulawargana diperenahkeun di jero karaton. Masing-masing meunang pagawean, anu luyu jeung kamampuh sarta karesepna. Lanceuk-lanceukna robah adat jadi balageur, rumasa samemehna geus boga lampah anu salah. Hirup rukun sauyunan sadudulur. (*)

---

Ajip Rosidi