Masjid Jami

Jam tembok luhureun paimbaran jarumna nuduhkeun pukul dua belas kurang lima menit. Geus meujeuhna bedug. Tapi masjid corengcang keneh. Saperti Jumaah tukang - jeung dua-tilu Jumaah samemehna, jamaah masjid jami teh ukur tilu jajar. Jajaran panghareupna kolot wungkul, bangsaning aki-aki anu umurna - mungguh sareat - geus tarungkul ka kubur. Ampir kabeh marake kampret bodas, tutup sirahna ku iket. Sawareh da geus jaradi haji, dikaropeah bodas, paselang jeung nu dikaropeah buludru hepe. Jajaran kadua dieusian ku nu rada ngarorana. Teu pati darines teuing ieu mah. Cukup ku dibaju beresih disamping beresih. Saurang-urangeun aya nu make seuseungitan. Dariukna henteu marendeko cara nu di hareup. Sangeunahna. Aya nu ngajogo, nahan sirah ku tuur, nundutan. Aya nu sila ngajemprak. Nu kaitung husu tinggereyem maca wiridan, Yasin jeung istigfar. Jajaran pangtukangna campur antara bebenjit jeung kolot-kolot nu kapandeurian datang. Rereana nyarered ka juru, papada embung dititah ngeusian jajaran, ambeh pinuh jeung beres teh.

Sora tinggerendeng nu babacaan jeung nu ngaromong laun, pabaur. Waktu beuki nyerelek. Pangeusi masjid teu nambahan deui. Mualim Abas cengkat, kusiwel ngaluarkeun erloji kantong. Ret ka tukang, neuteup jajaran jamaah.

"Ngan sakikieuna nu jarumaah teh?" pokna kawas nanya ka dirina sorangan.

"Teu acan darongkap, Ajengan," tembal Mang Yahya modin.

"Sumuhun, teu acan darongkap balubuara."

"Euh...baretah di lembur batur meureun, teu susah dahareun." Mualim Abas ngulangkeun panangan, ngisarahan nakol bedug.

Tukang nakol bedug nu biasa teu katenjo nangtung. Nu araya silih reret.

"Puguh Si Iya oge indit kamari. Ku maneh bae, Dis!" cek modin ka Hadis.

Hadis ngojengkang. Kop kana panakol. Beledug, beledug. Teu panjang, ukur sakali nitirkeun. Kabereg ku waktu, leuir teuing. Jempe bedug, ngong Mang Yahya adan. Sorana halimpu ngalanglaung, matak kelar nu ngadengekeun. Mangkaning di pilemburan keur meujeuhna jejemplingna.

Rengse solat kobla, jung tukang ngunggahkeun nangtung hareupeun imbar. Nyekel encis. Ngingetan, yen dina keur lumangsungna hutbah teu meunang aya nu ngomong. Kudu saregep didarengekeun. Najan kekecapan ngunggahkeun dina basa Arab oge, ku sarerea kaharti pimaksudeunana kitu, da saban Jumaah pok deui pok deui digorolangkeun.

Hutbah Mualim Abas pinuh ku pepeling ngeunaan laku lampah amal ibadah. Nyaram kajongjonan teuing gawe, nepi ka cul kana kawajiban syara. Tapi oge ulah hantem-hanteman teuing ngalakonan ibadah, nepi ka poho kana nyiar kipayah.

"Ieuh dulur-dulur kaum Muslimin, sing bisa ngabagi waktu. I’mal lidunyaka kaanaka ta’isu abada, wa’mal liakhirotika kaanaka tumatu godan, dawuhan Sayidina Ali. Hartina, pek maraneh neangan bekel dunya, lir rek hirup salilana. Jeung pek maraneh neangan bekel bawaeun ka aherat lir saperti nu rek paeh isukan. Mangka sing inget dulur-dulur kawajiban salat, kaasup kawajiban salat Jumaah, henteu bisa dimomorekeun pedah loba cabak loba gawe. Teu ari pedah ku nyiar rijki. Dalah nyiar rijki diparentahkeun pisan ku Allah swt. Dawuhanana dina Al Qur’an surah Jum’ah: Faidza qudiyatissolah, fantasyiru fil ardi. Upama maraneh geus rengse ngalakonan solat Jumaah, jung mariang ka satungkebing lemah, tareangan rejeki anu geus dibikeun ku Allah..."

"Dina kituna mah bener Ajengan teh, lolobana urang katongklokeun teuing ku haliyah dunya, ari kana ibadah kateler-teler," cek Andi.

"Keur mah deuih pantaran urang mah ibadah teh silih sered jeung kabutuh. Usum paila kieu rereana luas ngaringgalkeun lembur. Ngadon buburuh. Di lembur batur tea anggang ti nu ngageuing, sok asa samemena, asa leupas tina kawajiban. Cacak di lembur sorangan, ari teu kaponcongok-kaponcongok teuing ku mitoha mah haroream jumaahan teh," walon Anan.

"Sabaraha ongkos buburuh macul di Leles ayeuna?"

"Wah moal sabaraha beda jeung usum tukang."

"Eta we batur mani ngarampleng, luas ninggalkeun lembur aya mingguna."

"Ssst...ngalobrol bae sakitu keur hutbah keneh teh!" Mang Jumanta nyureng.

"Apan cek anu ngunggahkeun tadi, laa tatakallamu indal hutbah..."

Nu digebes baralem. Malik ngabandungan ucap-ucapan Mualim Abas nu beda ti sasari, hutbahna panjang pisan.

"Mani asa lila nya euy rek barokallahu li walakum teh." Mang Uhi merelek heuay dibarung ku rasa teu sabar ngarep-ngarep hutbah geura enggeus, jumaahan geura bubaran. Ingetanana geus ngalayang ka sawah, pare nu keur beuneur hejo tayohna diranjah manuk. "Mangkaning barudak kabeh hareeng....taya nu tunggu."

Rengse salat paboro-boro kaluar. Budak dalah kolot, papada embung kapiheulaan turun. Recok nareangan sendal sabogana-sabogana. Geus arindit mah buruan masjid sepi deui.

Nu aya keneh di jero ngan Mualim Abas, Mang Yahya, jeung sawatara kolot. Kitu oge hiji-hiji nungtutan tingkolesed. Mualim Abas wungkul nu biasana sok pangpandeurina pisan teh. Bubuhan pamanggulna, dipikolot jeung dijieun guru dina perkara agama ku sakumna urang lembur.

Geus sababaraha Jumaah, sarengsena wiridan Mualim Abas sok terus nyuuh dina sajadah. Munajat ka Gusti Allah sangkan dikuatkeun iman enggoning nyanghareupan cocoba dunya. Satengahing kitu, emutanana cus-cos ka ditu ka dieu. Ka pangeusi masjid nu ray poe ray poe beuki ngurangan bae. Kana kaayaan lembur anu ti usum ka usum teu weleh nyorang paceklik. Rea ditinggalkeun ku pangeusina, kaom lalaki ngadon arusaha ka lembur-lembur sejen nu keur sugih. Mangkalan buburuh macul, neangan gaconganeun, atawa kuli-kuli naon bae. Teu saeutik deuih nu lalumpat ka kota.

"Da aing oge lamun seug teu inget kana kawajiban ngawuruk ngaji jeung nerangkeun agama mah, boa kumaha. Kairid ku batur, milu neangan keur pangupa jiwa. Batan sakieu bekel geus sisipna," gerentes hate Mualim Abas sabada rengse ngadu’a.

"Opat puluh dinten deui kinten-kinten, Ajengan," tadi Mang Yahya nyarita, basa Mualim Abas rumahuh manghariwangkeun kaayaan jamaah masjid.

"Era atuh urang teh, Ya. Bareto paeh poso ngadegkeun jeung ngagedean masjid. Ari ayeuna bet langka nu ngeusian geuning," saur Mualim Abas.

"Sumuhun opat puluh dinten deui manawi. Biasana usum panen mah jalmi-jalmi teh mungpung di lembur. Teu sapertos usum kieu."

Opat puluh poe deui? Mualim Abas nikel-nikel ramo. Naha bakal kaumuran ngancokeun ibadah nepi ka waktu eta? Ti mangsa pare celetu nepi ka dipibuatan?

Basa panen mimiti papacal, masjid jami masih keneh saperti biasa. Unggal Jumaah eusina ngan tilu jajar. Tambahna ukur gundukan barudak, hareureuy handapeun bedug. Nepi ka panen anjrah pisan, katenjona malah ngadon beuki ngurangan nu jarumaahan teh.

"Usum nguyang ku nguyangna, diganti ku panen can robah keneh. Na rek iraha arelingna?" Mang Yahya satengah kukulutus.

"Gararacong meureunan, Mang," tembal Jang Komar.

"Nya eta atuh teu ku hanteu. Ongkoh dibaruat jaman ayeuna mah mani sirikna pabuni-buni, nempo simpena nu gacong. Tempo Jumaah dijieun kasempetan, ambeh teu rea nu ngaronom."

"Adan!" Mualim Abas ngagero ti hareup. Bedug teu ditakol da geus liwat waktu. Gancang Mang Yahya nangtung. Memeh ngong, ngareret heula kaluar, tina jandela masjid atra ka lebah pasawahan nu mayakapak. Pare keur meujeuhna alaeun, paselang jeung kotakan nu geus cepak tapak ngarit. Malah geus aya nu dibaladah nanaon. Hiji dua pabinihan geus renung harejo. Usum tani babalapan di beulah ditu karek rampak, di beulah dieu geus sayagi tanduraneun. Ngarah manjang panen tadina mah kikituan teh, ari heg nambahan ripuh. Lahan pibuateun leuwih heureut, sedengkeun nu gacong abrul-abrulan. Dibelaan dibuat janari tengah peuting, sababaladon diarit ku duaan ku tiluan, supaya teu loba teuing buruh kaluar.

Saperti harita. Eces pisan katenjona ku Mang Yahya modin. Di jalan irigasi, rea jelema lalumpatan. Lalaki-lalaki marawa arit, muru sawah nu rek dipibuatan. Dituturkeun ku awewe-awewe marawa tolombong jeung giribig keur dadasar ngirik atawa ngagebug. Teu nolih panas poe mentrang-mentring.

Tikoro Mang Yahya ngadadak nyelek. Sora adanna henteu halimpu kawas sasari. Rada ngorok. Duka sedih, duka keuheul. Sihoreng cek kacindekan pikirna waktu opat puluh poe teh samporet teuing pikeun ngawujudkeun rasa eling dina kahirupan manusa. Kesit teuing pikeun numuwuhkeun kasadaran. Atawa memang pangwujuk dunya leuwih kuat batan panggero iman?

Bari meungpeunan panon, Mang Yahya nutup adan ku du’a, sarta sabisa-bisa miceun tetenjoan nu sakitu tetelana: yen jalma-jalma nu keur jongjong ngarit jeung ngagebug pare parentul lalaki wungkul leuwih rea batan nu ngajajar solat Jumaah ayeuna. (*)

---

Usep Romli HM