Arsitektur Imah Sunda

Sawatara unsur budaya Sunda anu ngandung ajen pikeun ditransformasikeun dina alam modern.

Upama urang miang ka Bali, Toraja, Minangkabau, Batak, atawa Irian, kalawan gampang urang bisa ningal imah atawa wangunan anu has daerahna. Malah hal ieu jadi ciri mandiri (trade mark) pikeun daerahna masing-masing. Bangsa asing nu datang ka Indonesia, kacida katajina ku rupa-rupana arsitektur imah nu aya di Indonesia.

Naha ari Tatar Sunda mibanda arsitektur imah?

Tangtu aya jeung miboga wangun imah anu ngabogaan ciri khas Tatar Sunda, saupamana wae ti mimiti imah anu pangsaderhanana tepi ka anu cukup rumit nyieunna. Conto wangunan moderen anu dasar arsitekturna ngagunakeun arsitektur Sunda pangpangna wangun suhunanana, di antarana suhunan Kampus ITB jeung sabagian suhunan Gedong Sate. Wangunan pendopo Kabupaten Bandung jeung sababaraha wangunan pendopo anu aya di Tatar Sunda mah ilaharna ngagunakeun suhunan anu ngajadi ciri wangunan arsitektur imah Sunda.

Sawatara tempat anu aya keneh imah arsitektur Sunda

Upama dipapay leuwih jauh conto arsitektur nu asli Sunda tur dina wangunan nu masih keneh saderhana, nyaeta wangunan imah di:

• Baduy (Banten Kidul)
• Kampung Naga (Tasikmalaya)
• Kampung Pulo (Garut)
• Kampung Genereh (Sumedang)
• Kampung Palasah (Majalengka)
• Kampung Gabus (Cirebon)

Di Baduy, Kampung Naga, jeung Kampung Pulo, beunang disebutkeun wangunan imah-imahna masih keneh asli tradisional. Tapi di Kampung Genereh, Palasah, jeung Gabus mah, ngan kari hiji-dua bae, kitu oge kaayanana geus loba anu ruksak.

Ciri-ciri jeung fungsi arsitektur imah sunda tradisional

Nurutkeun panalungtikan tim ahli anu dijejeran ku Prof. Dr. Kusnaka Adimiharja, Spk, gawe bareng jeung Kanwil Pariwisata Propinsi Jawa Barat, ciri-ciri jeung fungsi imah Sunda teh bisa disawang tina:

• Aspek sosial budaya jeung arsitektur
• Ciri wangunan anu has

Kateranganana upama dipedar leuwih jelas mah kieu:

1. Aspek sosial budaya jeung arsitektur

Keur urang Sunda, imah teh lain ngan ukur pikeun tempat cicing atawa tempat istirahat wungkul, tapi oge boga harti anu leuwih lega, nyakup sosial, ekonomi, jeung jadi puseur atikan budaya kaasup pendidikan moral, sarta dianggap suci (sakral). Nya di jero imah pisan tumuwuhna hubungan sosial (sosialisasi) anggota kulawarga. Di imah pisan tempat migawe hal-hal nu sipatna ekonomis (home industri). Di imah pisan hal-hal nu tumali jeung atikan kabudayaan, ku indung-bapa diajarkeun ka anak-anakna. Kitu deui imah teh dianggap suci (sakral), disaruakeun jeung alam mikro (bumi sok disebut imah), nu dianggap miniaturna tina makro (dunya disebut oge bumi). Jadi bumi (imah) teh dianggap sarua jeung bumi (dunya). Eta sababna upama hiji imah dipake hal-hal nu teu hade atawa dipake hal-hal anu kotor, bakal dianggap ngaruksak kasakralan imah, imahna jadi "sial". Ceuk urang Sunda mah imah teh mangrupa tempat anu suci nu kudu dijaga kasucianana.

2. Ciri wangunan anu has

Ciri has imah Sunda nyaeta panggung (aya kolongna). Bedana jeung imah panggung seler bangsa sejen (Batak, Dayak, Minangkabau), nyaeta luhurna kolong imah Sunda mah henteu pati luhur (40-60cm), siga kolong imah urang Jepang. Upama aya imah di Tatar Sunda anu lain panggung, tapi ngupuk saperti di daerah Tatar Kaler eta mah pangaruh Budaya Jawa. Hateupna (suhunan) imah di Tatar Sunda rupa-rupa, aya julang ngapak, jogo anjing, heuay badak, jure limasan, jeung leang-leang. Di antara nu disebutan bieu anu has Sunda mah nyaeta nu disebut suhunan Julang Ngapak (Sulah Nyanda, Julang Wirangga), ari nu sejenna mah kapangaruhan ku kabudayaan batur (suhunan leang-leang kapangaruhan ku arsitektur Cina, limasan pangaruh Jawa).

Ciri sejenna nyaeta ayana capit hurang (cagak gunting), nyaeta babagian tungtung hateup (suhunan) anu dirupakeun cagak atawa bisa oge saperti tanduk munding, malah aya anu dibuleudkeun, biasana tina kai atawa awi anu dibulen ku injuk. Gunana cagak gunting di antarana pikeun nyegah cai hujan bocor ka jero imah, jadi saperti fungsina talang. Jaba ti eta cagak gunting teh dianggap oge ngandung tanaga gaib pikeun nyegah pangaruh negatip.

Ari wangun (bentuk) imah biasana pasagi panjang. Lantena make palupuh awi, bilikna tina awi dianyam atawa ku sasag. Rangkay imah dijieunna tina kai. Make tatapakan tina batu. Rohangan imah dibagi nurutkeun babagian anu husus nyaeta bagian hareup tepas (emper) pikeun ngumpulna semah lalaki, enggon (kamar sare), jeung bagean dapur (hawu jeung padaringan gudang tempat neundeun beas = pabeasan). Bagean tukang ieu mah pikeun awewe, pangpangna padaringan (goah, pabeasan) kacida dilarangna lalaki asup ka daerah eta.

Konsep arsitektur imah Sunda nu mibanda konsep dasar nu filosofis, kacida hadena upama bisa ditransformasikeun kana arsitektur imah nu moderen, nu luyu jeung kapribadian bangsa. Tangtu bae kudu diluyukeun jeung kamajuan teknologi bari henteu lesot tina pandangan hirup jeung falsafah kabudayaan Sunda. Saenyana henteu ngan dina arsitektur bae ayana falsafah Sunda teh, tapi oge dina aspek-aspek budaya sejenna, upamana bae dina seni Cianjuran, tari, penca, tata boga (kadaharan), tata busana, jeung dina rupa-rupa seni budaya sejenna. Urang sarerea, pangpangna para nonoman kudu leukeun neangan pribadi falsafah karuhun urang, sangkan bisa katransformasikeun dina kahirupan moderen. Muga bae pareng kawujudkeun. (*)

---

LISDA